The Event of Mi‘rāj, Its Possibility and Nature

Mi‘rac, keyfiyetinde görüş ayrılıkları olsa da gerçekleştiğine dair ümmetin üzerinde icma ettiği bir yolculuktur. Erken dönem tarih, tefsir ve hadis kaynaklarının birçoğunda nakledilen Mi‘rac olayı ile ilgili rivayetlerde bazı farklılıklar hepsi olayın sübutuna delalet etmektedir. Mi‘rac’ın inkârı, kaynaklarda olayla büyük yekûn teşkil eden sahih hadislerin inkârı anlamına gelir ki bu doğru olmayan tavırdır. Klasik ulemanın geneli ruh-beden bütünlüğü içinde uyanık olarak gerçekleştiği kanaatindedir. Bazı âlimler kanaatine sahip olmakla birlikte Mi‘rac’ı misâl âleminde gerçekleşen olay görürler. Buna göre fizik ötesi, Hazîretü’l-Kuds’e (İlahi Alan’a) götüren, zamanın açılım kazandığı (Bast-ı zaman) Şah Veliyullah Dihlevî’nin (ö. 1176/1762) temessül nitelemesi makul yorumlardan biridir. âlemi denilen, gayb fiziki âlem arasında berzah boyutunda gerçekleşmiş olaydır. Bu âlemdeki varlık olayların, yolculuk esnasında karşılaşılan durumların yorumu olduğuna inanılır. (İnsan türünün ferdi olarak) Âdem’in yeryüzüne inmesinden önceki hâli, ilahi emir gereğince meleklerin ona secde etmesi Şeytan’ın buna muhalefet Musa-salih kul buluşmasının şart nitelik yönüyle böyle olaya benzerliğinin olduğu söylenebilir. Mi‘râc, Belkıs tahtının göz açıp kapayacak süratte Süleyman’ın meclisine gelmesi gibi hızla gelişen harikalar içeren İslam kültüründe abdallara izafe edilen tayy-ı mekân rivayetlerin nispeten tarzı olaylar olduğuna, mucizesinin ümmete şekilde sirayet ettiğine Diğer peygamberler, evliyası aksiyon sahibi yaşamlarında küçük henüz ilmin test edemediği nadir anılar olabilir. Allah Resûlü’nün ileride ümmetinin fethedeceği yerleri görüp söylemesi veya Medine’deki mescitte sahâbîlerinin Mûte Savaşı’nda şehit olmalarını gözyaşlarıyla aktarması ilimle izah edilemeyen böylesine olayların gerçekleşebileceğini gösterir. Yine kıyametten önce toplumunda çeşitli dinî siyasi nedenlerden dolayı ortaya çıkacak sosyal kargaşa, anarşi iç savaş ümmeti kaosa sürükleyecek, bütünlüğünü bozacak yıkıcı faaliyetleri dile getirdiği bunları nitelediği fiten hadisleri kabil olaylardandır. 
 Mutasavvıflar insan-ı kâmilin yükselişi kabul ettikleri başlangıcında şerh-i sadrını (göğsünün açılmasını) tasavvufta boyut Seyr-i sülûk yolunda mürit boyuta ulaştığında onun kalbinin metafizik âleme açılacağını lahuti manaları hakikatleri müşahede edeceğini söylerler. Cebrail’in göğsünü yardıktan sonra onu zemzemle üç sefer yıkayıp hikmet iman doldurmasını uleması namazın gecede farz kılınacağı anlamıyla yorumlamışlardır. Çünkü namaz dış temizliği gerektirir. yıkama işlemini tekrarlaması abdestte uzuvların yıkanmasına benzerlik göstermesi de dikkat çekicidir. gökleri tabaka aşması, menzil Rahman’a yükselişini, o menzillerdeki meleklerin, katmanlara ulaşan ehlullahın hâllerini onlarda Allah’ın vahiy tedbirine, oradaki toplulukların tartışmalarına vakıf olmasını sağlamaya yöneliktir. Müsaade (gidip-gelme) diliyle kılınması, sevap elli olduğunu, konudaki muradını tedrici sıkıntının dinde def edildiğinin, nimetin tamamlandığının bilinmesine Namazla anlamın Hz. Musa’ya atıfla şekillenmesi, peygamberler ümmet içe olması siyasetini iyi bilmesinden dolayıdır.